Borgen in Groningen

Veel Groninger borgen zijn als steenhuis begonnen. Gebouwd in de 13e en de 14e eeuw, waren ze toen iets bijzonders. Stenen waren duur. Alleen de rijken konden zich dat veroorloven. Het steenhuis was een verdedigingstoren waar men in benarde tijden het vege lijf borg. Meestal stonden ze op een hoogte met rondom een gracht. Ze waren vaak ongeveer elf meter lang en acht meter breed en hadden dikke muren. Beneden was een gewelf zonder doorgang naar boven; de ingang was op de eerste verdieping. Men ging naar binnen langs een ladder die men in benarde tijden achter zich aan naar boven trok. Er was nog een verdieping en om het dak vermoedelijk een omgang vanwaar de belegerden stenen konden gooien op hun belegeraars. Er zijn maar enkele steenhuizen over: de Schierstins te Veenwouden, het steenhuis te Bunde en het Iwema steenhuis in Niebert. Belegeringen kwamen vaak voor in de strijd om de macht. Koningen en keizers hadden in de verre Friese landen (Groningen, Friesland en Oost-Friesland) niets in te brengen. Vandaar dat iedereen zijn gang kon gaan. Maar het was niet altijd oorlog en de steenhuizen werden in tijden van vrede gebruikt om er de oogst te bergen. Steenhuizen stonden op de erven van rijke boeren die van oudsher een heerd (van ‘haard’) bezaten.

Sommigen van de heerdbezitters waren hoofdelingen, een naam die ze vermoedelijk gekregen hadden, omdat ze aan het hoofd stonden van een groepje gehuurde gewapende ruiters, maar later hield het woord vooral in dat ze ‘hoofd’- de machtige van een dorp of streek - waren. Hoofdelingenfamilies breidden hun steenhuizen uit en gingen er in wonen. Het steenhuis werd eerst verlengd tot ‘langhuis’. Later werden er vleugels aangebouwd. Doordat de familie niet meer in de boerderij woonde, had ze voor het bedrijf genoeg aan stallen en schuren: de schathuizen. Van de ongeveer 200 steenhuizen en borgen die in de provincie Groningen gestaan hebben, zijn er nog 16 over. Zij hebben allemaal een nieuwe bestemming gekregen. Erfgoed inzicht Regelmatig verschijnen er artikelen over de geschiedenis van de borgen in Erfgoedinzicht, het digitale tijdschrift van Erfgoedpartners. Het tijdschrift is te vinden op de site van Erfgoedpartners. Hieronder vindt u een keur aan artikelen die inmiddels zijn verschenen over diverse borgen in de provincie Groningen. Allerlei elementen worden daarin belicht, van meubilair tot muziekcultuur.